Far Danışmanlık & Eğitim Limited Şirketi’nin uzmanlarının hazırladığı ve çalışma hayatında sosyal güvenlik ile ilgili en sık sorulan soruların yanıtlarını aşağıda bulabilirsiniz.
SİGORTALI İŞLEMLERİYLE İLGİLİ SIK SORULAN SORULAR
Aday çırak, çıraklar ile işletmelerde mesleki eğitim gören öğrencilerin sigortalılıkları nasıl ve hangi kapsamda sağlanmaktadır ?
3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler hakkında sadece iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık hükümleri uygulanmakta ve bunlar 4/a kapsamında (eski SSK’lı) sigortalı sayılmaktadır. Eğer bu kişiler anne ve babalarından dolayı bakmakla yükümlü kişi değillerse ayrıca bunlar hakkında genel sağlık sigortası hükümleri de uygulanmaktadır.
Meslek liselerinde ve yüksek öğrenimde staja tabi tutulan öğrencileri sigortalılıkları nasıl ve hangi kapsamda sağlanmaktadır ?
Meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler hakkında sadece iş kazası ve meslek hastalığı hükümleri uygulanmakta ve bunlar 4/a kapsamında (eski SSK’lı) sigortalı sayılmaktadır. Eğer bu kişiler anne ve babalarından dolayı bakmakla yükümlü kişi değillerse ayrıca bunlar hakkında genel sağlık sigortası hükümleri de uygulanmaktadır.
Yüksek öğrenim kurumlarında staj yapan veya kısmi zamanlı çalışan öğrencilerin sigortalılıkları nasıl ve hangi kapsamda sağlanmaktadır ?
Yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler ile 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununa tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırılan öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı, günlük prime esas kazanç alt sınırının otuz katından fazla olmayanlar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanmakta ve bunlar 4/a kapsamında (eski SSK’lı) sigortalı sayılmaktadır.
Bu çerçevede, yüksek öğretimde staja tabi tutulan öğrenciler ile üniversitelerde kısmi zamanlı çalışıp bunlara ödenen ücretler asgari ücretten fazla değilse bunların tüm sigorta kollarına tabi olmamaları öngörülmüştür.
Bu şekilde işe başlayanlar adına emeklilik için prim ödenmediğinden bu sürede ödenen primler emeklilik hesabında dikkate alınmamaktadır.
Yine, bunlar da anne ve babalarından dolayı bakmakla yükümlü kişi değillerse ayrıca bunlar hakkında genel sağlık sigortası hükümleri de uygulanmaktadır.
Türkiye iş kurumu kursiyerlerinin sigortalılıkları nasıl ve hangi kapsamda sağlanmaktadır ?
Yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler ile 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununa tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırılan öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı, günlük prime esas kazanç alt sınırının otuz katından fazla olmayanlar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanmakta ve bunlar 4/a kapsamında (eski SSK’lı) sigortalı sayılmaktadır.
Bu çerçevede, yüksek öğretimde staja tabi tutulan öğrenciler ile üniversitelerde kısmi zamanlı çalışıp bunlara ödenen ücretler asgari ücretten fazla değilse bunların tüm sigorta kollarına tabi olmamaları öngörülmüştür.
Bu şekilde işe başlayanlar adına emeklilik için prim ödenmediğinden bu sürede ödenen primler emeklilik hesabında dikkate alınmamaktadır.
Yine, bunlar da anne ve babalarından dolayı bakmakla yükümlü kişi değillerse ayrıca bunlar hakkında genel sağlık sigortası hükümleri de uygulanmaktadır.
Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelere çalıştırılmak üzere götürülen türk işçilerin sosyal güvenlikleri nasıl sağlanmaktadır ?
Yurt dışına Türk İşverenlerince geçici çalışma için götürülenlerle ilgili özel bir düzenleme yapılmıştır.
Buna göre
Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4/a (eski SSK’lı) kapsamında sigortalı sayılmakta ve bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaktadır.
Bu sigortalıların uzun vadeli sigorta kollarına (emeklilik) tabi olmak istemeleri halinde, Türkiye’de yasal olarak ikamet etme şartı ile ay içerisinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak şartı aranmaksızın haklarında isteğe bağlı prim ödemeleri imkanı da getirilmiş olup, bu şekilde ödenen primler de 4/a (eski SSK’lı) kapsamında sayılmaktadır.
Bu kapsamda, isteğe bağlı sigorta hükümlerinden yararlananlardan ayrıca genel sağlık sigortası primi de alınmamaktadır.
4/a (eski SSK) kapsamında çalışanların kendilerini bildirme yükümlülüğü var mıdır ?
Sosyal güvenlik mevzuatında 4/a kapsamında (eski SSK’lı) çalışmaya başlayanların, kendilerini çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde SGK’ya bildirimi öngörülmüş olmakla birlikte, bunu yerine getirmeyenler için herhangi bir müeyyide getirilmemiştir.
Bu konuda herhangi bir müeyyide öngörülmediğinden, uygulamada bu tür bildirim çok az ya da hiç yapılmamaktadır.
4/b (eski Bağ-Kur) sigortalılarının kendilerini SGK’ya bildirim yükümlülüğü var mıdır ?
Hayır yoktur. Bu bildirim tabi oldukları vergi dairesi veya meslek odalarınca yapılmaktadır.
Köy ve mahalle muhtarları sigortalı olmak zorunda mıdır ve sigortalılıkları hangi statüdedir ?
Köy ve mahalle muhtarları muhtar seçildikleri tarihten itibaren sigortalı olmak zorundalardır ve sigortalılık statüleri 4/b (eski Bağ-Kur) statüsünde değerlendirilmektedir.
Tarımda kendi nam ve hesabına çalışanların ödedikleri prim miktarları düşük müdür ?
Evet. Bunlar 2008 yılından başlayarak ayda 15 güne tekabül eden prim ödemeye başlamış olup, ayda prim ödenen gün sayısı 2008 yılından başlayarak her yıl birer gün artırılarak devam etmekte ve 30’a ulaşınca sabitlenecektir.
Tarımda 4/b kapsamında çalışanların (eski bağ-kur tarım) sigortalılıkları ne zaman başlamaktadır
Evet. Bunlar 2008 yılından başlayarak ayda 15 güne tekabül eden prim ödemeye başlamış olup, ayda prim ödenen gün sayısı 2008 yılından başlayarak her yıl birer gün artırılarak devam etmekte ve 30’a ulaşınca sabitlenecektir.
4/b (eski Bağ-Kur) kapsamında çalışanların sigortalı olmaları zorunlu mudur ?
4/b kapsamında (eski Bağ-Kur tarım) 65 yaşın üzerinde olanlarla sosyal güvenlik mevzuatında yıllık gelir miktarları dikkate alınarak sigortalılık kapsamı dışında bırakılmalarına imkan tanınmış olup, bunun için tarım sigortalılarının bulundukları yerdeki ziraat odalarına veya ziraat odalarının bulunmadığı yerlerde de tarım il/ilçe müdürlüklerine başvurmaları ve bu yerlerden muafiyet belgesi almaları ve bu belgeyi de bulundukları yerdeki SGK il müdürlüğü/merkezine ibraz etmeleri gerekmektedir.
Muafiyet belgesi, bu kapsamda çalışanların yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas günlük kazanç alt sınırından az olması halinde verilmektedir.
Buradaki sınır her yıl belirlenen asgari ücrettir. Net yıllık gelirin ay bazında asgari ücretin altında kalması durumunda muafiyet sayılmakta, üstünde ise sigortalılık kapsamına alınmaktadır.
4/b (eski bağ-kur’lu) kapsamında çalışanların sigorta prime esasa kazancı nasıl tespit edilmektedir ?
4/b (Eski Bağ-Kur’lu) kapsamında çalışanların aylık prime esas kazançları, Kanunda belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırı (asgari ücret/30) ile üst sınırı (asgari ücretin 7,5 katı/30) arasında kalmak şartı ile kendileri tarafından beyan edilecek günlük kazancın otuz katı olarak belirlenmiştir.
Bu sigortalılar tarafından SGK’ca belirlenen sürelerde aylık prime esas kazanç beyan edilmektedir. e-Devlet üzerinden yapılan prime esas günlük kazanç beyanları da, SGK’ya verilmiş beyan olarak kabul edilmektedir. Beyanda bulunmayan sigortalıların aylık prime esas kazancı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katı olarak belirlenmektedir.
4/b (eski bağ-kur’lu) kapsamında çalışanların birden fazla faaliyetinin bulunması halinde sigorta prime esasa kazançları nasıl tespit edilmektedir ?
4/b kapsamında çalışanların (eski Bağ-Kur’lu) birden fazla faaliyetinin bulunması halinde, birden fazla kazançları dikkate alınarak tek bir kazanç beyanında bulunması öngörülmüştür. Ancak, beyan edilen bu kazanç, sigorta primine esas kazancın üst sınırını (asgari ücretin yedi buçuk katı) geçememektedir.
Anonim şirket ortağı olup aynı zamanda kurucu üye olanların sigortalılığı nasıl sağlanmaktadır ?
5510 sayılı Kanuna göre anonim şirket ortağı olup aynı zamanda yönetim kurulu üyesi olanlar, 4/b (eski Bağ-Kur’lu) kapsamında sigortalı sayılmakla birlikte, kurucu üye olup aynı zamanda yönetim kurulu üyesi olmayanlar sigortalı sayılmamıştır.
Tarımda hizmet akdiyle süreksiz çalışanların yani tarım işçilerin statüleri nasıl belirlenmiştir ?
Bu kapsamda çalışanların, çalışma statüsü eskiden olduğu gibi, yani 4/a (eski SSK’lı) olarak belirlenmiştir.
Tarımda hizmet akdiyle, yani tarım işçilerinin ödedikleri primler düşük müdür ?
Evet. Bunlar 2011 yılından başlayarak ayda 18 güne tekabül eden prim ödemeye başlamış olup, ayda prim ödenen gün sayısı 2011 yılından başlayarak her yıl birer gün artırılarak devam etmekte ve 30’a ulaşınca sabitlenecektir
Tarımda hizmet akdiyle süreksiz çalışanlar yani tarım işçileri hangi sigorta kollarına tabidir ?
Tarım işçileri sigortalıları için, kısa vadeli sigorta kolları bakımından yalnızca iş kazası ve meslek hastalığı sigortası, uzun vadeli sigorta kolları yönünden malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaktadır.
Tarımda hizmet akdiyle süreksiz çalışanlar yani tarım işçilerinin sigortalı olmaları için hangi bilgi ve belgeler aranacaktır ?
Örneği SGK’ca hazırlanmış ve belirlenmiş olan ve ilgili muhtarlık, birlik, kuruluş, il veya ilçe tarım müdürlükleri tarafından usulüne uygun olarak düzenlenip onaylanmış belgeler aranmakta ve bu bilgi ve belgelerin SGK’ya ibraz edilmesi gerekmektedir.
Hem 4/a (eski SSK) hem de 4/b (eski Bağ-Kur) kapsamında çalışma ve bu iki statüden de prim ödemek mümkün müdür ?
Evet. 2011 yılında 6111 sayılı Kanunla yapılan yeni bir düzenlemeyle; aynı ay içerisinde hem hizmet akdi (eski SSK’lı) hem de kendi nam ve hesabına bağımsız çalışma (eski Bağ-Kur’lu) statülerinden prim ödeme imkanı getirilerek, talepte bulunulması halinde aynı ay içerisinde her iki statüden de ödenen primlerin 4/a (eski SSK) kapsamında sayılması, aylık bağlanmasında her iki statüden ödenen primlerin toplamının alınması, iş kazası ve meslek hastalığı durumunda hangi statüden kaza geçirilmiş ve hastalığa yakalanılmış ise, bu statünün şartları ve primlerinin esas alınması öngörülmüştür.
Birden çok statü söz konusuysa yaşlılık (emekli) aylığı bağlanmasında hangi statü esas alınarak aylık bağlama şartları belirlenmektedir ?
Sosyal güvenlik reformundan sonra sosyal güvenlik kuruluşları birleştirilmiş olmakla birlikte emeklilik şartları çalışma statüsüne göre farklılaştırılmıştır. Buna göre, Kanunda değişilik yapıldığı tarihten (1/10/2008) sonra ilk defa sigortalı sayılanlardan 4/a (eski SSK’lı), 4/b (eski Bağ-Kur’lu) ve 4/c (eski Emekli Sandığı) kapsamında birden fazlasına tabi olarak çalışmış olanların yaşlılık aylığı (emeklilik aylığı) bağlanma taleplerinde, en fazla sigortalılığın geçtiği sigortalılık hali esas alınmaktadır.
Yeni düzenleme ile Kanunun yürürlük tarihinden sonra ilk defa işe girenler için emeklilik statüsünün belirlenmesinde son 7 yıldaki çalışmaların esas alınması uygulamasına son verilerek, tüm çalışma süresindeki primlere bakılarak bu sürede hangi statüde prim daha fazla ödenmişse o statü dikkate alınarak emeklilik şartlarının belirlenmesi öngörülmüştür.
Örneğin, tüm çalışma süresinde 15 yıl 4/a (eski SSK’lı) ve 10 yıl esnaf olarak çalışan (eski Bağ-Kur’lu) ve 1/10/2008 tarihinden sonra ilk defa işe girmiş bir kişinin emeklilik şartları daha fazla olduğundan statüsü 4/a (eski SSK’lı) olarak belirlenecektir.
Birden çok statüde çalışma olması halinde malullük ve ölüm aylığı bağlanmasında hangi statü esas alınmaktadır.
Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce veya sonra sigortalı sayılanlardan 4/a (eski SSK’lı), 4/b (eski Bağ-Kur’lu) ve 4/c (eski Emekli Sandığı) kapsamında birden fazlasına tabi olarak çalışmış olanların malullük ve ölüm aylığına hak kazanma açısından son sigortalılık hali esas alınmaktadır.
Örneğin, kişi ölüm tarihinde işçi olarak çalışıyorsa hak sahiplerine 4/a (eski SSK) statüsünde belirtilen şartlar dikkate alınarak ölüm aylığı bağlanacaktır.
4/a (eski SSK) kapsamında 18 yaşın altındaki süreler sigortalılık ve prim ödeme gün sayısı açısından sayılmakta mıdır ?
8/9/1999 tarihinden önce işe girenler için 18 yaşın altındaki çalışmalarda sadece sigortalılık süresinden sayılmamakta, bunun ve staj veya çıraklık çalışmaları dışındaki tüm çalışmalar sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısından sayılmaktadır.
4/b (eski bağ-kur’lu) kapsamında çalışanlar, aynı zamanda kendilerine ait veya ortak oldukları işyerlerinden dolayı 4/a (eski ssk’lı) kapsamında sigortalı sayılabilirler mi ?
Eğer 1/10/2008 tarihinden önce 4/a sigortalılıkları başlamamış ise şirket ortağı kendi şirketlerinde 4/a (eski SSK’lı) kapsamında sigortalı sayılmaları mümkün değildir. Dolayısıyla, 1/10/2008 tarihinden önce 4/a (eski SSK’lı) kapsamında çalışmaları başlayanların kendi şirketlerinde ve farklı şirket ortaklığı için yine bu kapsamda (4/a) sigortalılık kabul edilmektedir.
Doğum borçlanması emeklilik şartlarını ve yaşı etkilemekte midir ?
İlk defa işe girdikten sonraki doğumlar borçlanabildiğinden doğum borçlanması emeklilik ve yaş şartını hiçbir şekilde etkilememektedir. Dolayısıyla bu tür borçlanmayla sadece prim ödeme gün sayısına ilave yapılmaktadır.
Doğum borçlanması en fazla kaç doğum ve her doğum için kaç yıl süreyle borçlanılabilmektedir ?
Doğum borçlanması en fazla üç doğum ve her doğum için çalışılmayan en fazla iki yıl olmak üzere toplamda en fazla altı yıl borçlanılabilmektedir.
Malul çocuğu bulunan sigortalı kadınların erken emeklilikleri söz konusu mudur ?
Evet. Yaşlılık aylığı (emekli aylığı) bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul çocuğu bulunanların, 1/10/2008 tarihinden sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte birinin, prim ödeme gün sayısından ve emeklilik yaş hadlerinden indirilmesi öngörülmüştür.
Profesyonel sporcular sigortalı sayılmakta mıdır ?
Sporculuğu meslek edinerek bundan kazanç sağlayan profesyonel sporcular ile bunların bağlı bulundukları spor kulüpleri arasındaki hukuki ilişki hizmet akdi (iş sözleşmesi) niteliğinde olduğundan, spor (futbol, basketbol, voleybol vb.) kulüplerince çalıştırılan profesyonel sporcular, antrenörler, teknik direktör, menajer, masör ve diğer hizmetliler 4/a (eski SSK’lı) kapsamında sigortalı sayılmaktadır.
Belediye başkanlığına veya il encümenliğine seçimle gelen üyeler hangi statüde sigortalı sayılmaktadır ?
5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 1/10/2008 tarihten sonra belediye başkanlığına veya il encümeninin seçimle gelen üyeliğine seçilenlerden, sigortalılık hali bulunmayanlar ile 4/a (eski SSK’lı) veya 4/b (eski Bağ-Kur’lu) kapsamında sigortalı olanlar isteklerine bakılmaksızın seçildikleri tarihten itibaren 4/c (eski Emekli Sandığı) kapsamında sigortalı sayılmaktadır.
Kısmi süreli olarak çalışan sanatçıların sigortalılıkları nasıl sağlanmaktadır ?
Kültür ve Turizm bakanlığınca belirlenen alanlarda bir veya birden fazla kişi yanında kısmi iş sözleşmesiyle bir ay içerisinde 10 günden az çalışan sanatçıların primlerini kendileri ödeyerek sigortalı olma imkanı getirilmiştir. Bu durumda olan sanatçılar bağlı bulundukları meslek örgütlerinden alacakları belge ve kendilerini çalıştıran işverenleri yaptıkları iş sözleşmelerini SGK’ya ibraz etmek zorundadır.
Bunların sigortalılık statüleri 4/b (eski Bağ-Kur) olarak belirlenmiştir.
Kısmi süreli çalışan otobüs, dolmuş ve taksi şoförlerinin sigortalılıkları nasıl sağlanmaktadır ?
Bir veya birden fazla kişi yanında kısmi iş sözleşmesiyle bir ay içerisinde 10 günden az çalışan ticari taksi, dolmuş ve otobüs şoförlerinin primlerini kendileri ödeyerek sigortalı olma imkanı getirilmiştir.
Bu durumda olan şoförler bağı bulundukları meslek örgütlerinden alacakları belge ve kendilerini çalıştıran işverenleri yaptıkları iş sözleşmelerini SGK’ya ibraz etmek zorundadır.
Bu kapsamında ödenen primler, 4/a (eski SSK’lı) kapsamında sigortalılık olarak değerlendirilmektedir. Ancak, ticari taksi ile dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma araçlarını işleten kişilerin 4/b (eski Bağ-Kur’lu) kapsamına tabi olmalarını gerektirecek nitelikte vergi mükellefi olmaları halinde, bu kişilerin sigortalılık statüleri 4/b (eski Bağ-Kur’lu) kapsamında olmaktadır.
Evde el sanatlarıyla uğraşanların sigortalı olmaları mümkün müdür ?
193 sayılı Kanunun 9 uncu maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinde belirtilen ve gelir vergisinden muaf işleri hizmet akdiyle herhangi bir işverene tabi olmaksızın sürekli ve kazanç getirici nitelikte yaptıklarını vergi dairelerinden alacakları yazı ile belgeleyen kadınlardan 2008 yılından başlayarak her ay 15 gün üzerinden ve takip eden yıldan itibaren de her yıl ayda prim ödeme gün sayısı bir gün artırılarak 30 günden sabitlenmesi şeklinde uzun vadeli sigorta (emeklilik) ile genel sağlık sigortası primi ödeyecekleri öngörülmüştür.
Usta öğreticilerin sosyal güvenlikleri nasıl sağlanmaktadır ?
Usta öğreticiler bilindiği gibi kısmi süreli çalışmaktadırlar. Bu durumlarına uygun olarak ay içindeki ders çalışma süreleri ve kazançları dikkate alınarak bu kapsamda çalışanlar sosyal güvenlik kapsamına alınmaktadır.
Daha önce kapsama alınmada, ay içindeki ders saatleri toplamının günlük çalışma saatine bölünerek prim ödeme gün sayıları tespit edilmekte iken, ay içinde alınan ders ücretlerinin asgari ücret veya üzerinde olması halinde 30 gün, asgari ücretin altında ise ders saati ücretinin asgari günlük kazanca bölünerek gün sayısı olarak tespit edilmesi uygulamasına gidilmiştir.
Ayrıca, ek ders karşılığında uzman veya usta öğretici olarak çalışanlara, 6111 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle 24/2/2011 tarihinden önceki çalışmalarından dolayı eksik kalan günler için kendileri veya hak sahipleri tarafından borçlanma imkanı getirilmiştir.
Ülkemizde çalışan yabancı uyrukluların sigortalılığı nasıl belirlenmektedir ?
Ülkemizin diğer ülkelerle imzaladığı ikili ya da çok taraflı sosyal güvenlik sözleşmelerinde de iki ülke vatandaşlarının karşılıklı olarak diğer ülkede geçici görevli ya da geçici görevli olmaksızın çalışmaların sigortalılıkları; hangi ülkenin sosyal güvenlik mevzuatına tabi olacaklarına ilişkin hükümlere göre belirlenmektedir
Emekli olup da 4/b (eski Bağ-Kur) kapsamında çalışanların aylıkları kesilmekte midir ya da bunlardan sosyal güvenlik destek primi alınmakta mıdır ?
Bunları talepleri olmadığı sürece aylıkları kesilmemekte ve hiçbir şekilde sosyal güvenlik destek primi ödenmemektedir.